Het toezicht op wapenbezitters schiet tekort. De politie controleert de laatste jaren te weinig bij legale wapenbezitters en bij jacht- en schietverenigingen en wapenhandelaren. Dat blijkt uit onderzoek van RTL Nieuws en het AD. “Het blijft hosselen.”
Nederland telt ongeveer 66.000 wapenbezitters, zoals sportschutters en jagers. De politie moet ze eens in de drie jaar tijd thuis bezoeken, om te controleren of ze verantwoord met hun wapen(s) omgaan. Maar die wettelijke norm weet de politie niet te halen.
De afgelopen drie jaar bleef de teller steken op 54.000 controles bij wapenbezitters, blijkt uit cijfers van de politie. Bij ruim 11.000 wapenbezitters kwam de politie niet toe aan zo’n zogeheten thuiscontrole. De politieleiding wijt dat onder meer aan de coronacrisis, die het lastiger maakte om wapenbezitters thuis te bezoeken. Maar ook daarna werd de norm niet gehaald. Zie verderop een uitgebreide reactie van de politie.
Noodklok
Medewerkers van bureau Korpscheftaken, die verantwoordelijk zijn voor deze controles, luiden de noodklok over een stevig personeelstekort. Landelijk komt Korpscheftaken 47 FTE van de 340 tekort. Daarnaast gaan ze gebukt onder een te hoge administratieve werklast, waardoor ze steeds minder vaak hun bureau kunnen verlaten. “Vroeger kende ik mijn pappenheimers. Dat idee heb ik steeds minder.”
Geen enkele politie-eenheid haalde de afgelopen drie jaar de norm voor thuiscontroles. In 299 van de 342 Nederlandse gemeenten werden onvoldoende wapenbezitters gecontroleerd. Negatieve uitschieters zijn de gemeenten Peel en Maas en Horst aan de Maas, waar ongeveer een kwart van de wapenbezitters werd bezocht. Ook in het Groningse Pekela kreeg in drie jaar tijd slechts 45 procent een thuiscontrole.
‘Hoe gaat het écht?’
“Het liefst drink ik een kopje koffie als ik er ben”, zegt een senior-medewerker van bureau Korpscheftaken, dat toezicht houdt op wapenbezitters. Dan vraag ik aan tafel hoe het gaat met de partner, kinderen en op het werk. Uiteindelijk wil je weten: hoe gaat het nu écht met je? Maar aan die kernvraag kom ik bijna niet meer toe.” Tegenwoordig zijn het vooral agenten van de basisteams en politievrijwilligers die de thuiscontroles doen.
Daarnaast hebben de politiemedewerkers nauwelijks tijd voor het bezoeken van schietverenigingen, jachtverenigingen en wapenhandelaren, zeggen ze. “Vroeger gingen we daar onaangekondigd langs, maar dat gebeurt niet meer.”
Berg papierwerk
Ze wijten dat aan een ‘enorme berg papierwerk.’ Vooral het jaarlijks verlengen van wapenverloven (wapenvergunningen) en jachtaktes legt beslag op hun tijd. “We zijn bijna het hele jaar door bezig met het verlengen van wapenverloven. Daardoor komen we nauwelijks meer toe aan onze controlerende taken. Terwijl mensen steeds sneller doorslaan, over bijvoorbeeld de situatie in Rusland en het Midden Oosten. Ik houd mijn hart vast.”
De wapenwet in Nederland werd aangescherpt na het drama in Alphen aan den Rijn. Op 9 april 2011 reed de schizofrene tiener en sportschutter Tristan van der V. tot de tanden gewapend naar winkelcentrum De Ridderhof, waar hij lukraak op mensen vuurde. Hij doodde zes mensen en verwondde zeventien anderen, voor hij zichzelf doodschoot.
Daarna kwam de politiek met aanvullende maatregelen om wapenbezitters te screenen, bijvoorbeeld op hun geestelijke gesteldheid of het hebben van criminele contacten. Ook deed de politie vaker thuisbezoeken, maar dat aantal nam in de jaren daarna gestaag weer af.
‘Korpscheftaken verzuipt’
Bovendien werken sommige van de aangescherpte regels contraproductief, constateert onder meer Jas van Driel. Hij is gerechtelijk deskundige op het gebied van vuurwapens en was twee jaar geleden lid van een onderzoekscommissie onder leiding van oud-politicus Chris van Dam die de wapencontroles moest doorlichten. Die commissie pleitte onder meer voor het afschaffen van de jaarlijkse verlenging van wapenverloven en jachtaktes. Dat zou volgens de commissie beter eens in de vijf jaar kunnen. “Korpscheftaken verzuipt”, zegt Van Driel.
De wapendeskundige is er geen voorstander van dat ‘politievrijwilligers of aspirant-agenten’ de thuiscontroles doen. “Er is een groot verschil of een brigadier langskomt die al jaren in het vak zit, of dat een aspirant-agent of een vrijwilliger zonder kennis van wapens dat doet. Die merken een stuk minder op.”
Onder druk
De leiding van Korpscheftaken erkent dat de afdelingen onder druk staan. “We kampen met een personeelstekort. Dat heeft zijn weerslag op de organisatie”, zegt Toon Moeskops, adviseur Korpscheftaken van de politie. “We komen inderdaad te weinig toe aan het proactief bezoeken van schiet- en jachtverenigingen en wapenhandelaren.”
Dat er thuiscontroles worden gemist, wijt hij aan de werkdruk van agenten in basisteams. “Zij krijgen een opdracht om een aantal controles uit te voeren. Maar die opdracht voeren ze uit tijdens de normale diensten. Als er in een normale dienst heel veel aanbod is van werk voor de normale politietaak, is er een risico dat de thuiscontrole niet wordt uitgevoerd.”
Typemachines
De administratieve werkzaamheden zijn hard toe aan modernisering, zegt Moeskops. “Het is een proces, schrik niet, waar nog typemachines gebruikt worden. U zult het niet geloven. We zijn ook heel druk bezig om dat proces nu te gaan automatiseren en digitaliseren.” Een andere oplossing is volgens hem in zicht: “Dit jaar krijgen we er 50 formatieplekken bij en we gaan hard werven om meer mensen te krijgen.”
Moeskops bestrijdt dat de controle op wapenbezitters in zijn algemeen onder de maat is. “De thuiscontroles zijn onderdeel van een breder controlepakket. Zo hebben we de jaarlijkse verlenging, waarin drie referenten zich uitlaten over de verlofhouder. Dat is nogal wat, dat je aan drie bekenden moet vragen om over jou te oordelen. Dus ja, de thuiscontroles moeten beter, maar we houden nog steeds voldoende toezicht.”
‘Hosselen’
Politiemedewerkers proberen met man en macht alle controles en verlenging van wapenverloven op orde te krijgen, maar gaan gebukt onder een ‘onrealistische hoge druk’, zegt NPB-voorzitter Nine Kooiman namens de vier grootste politiebonden. “Die druk maakt dat we het zicht verliezen op potentieel gevaar. We moeten de papieren werkelijkheid weer vervangen door daadwerkelijk contact. Of de minister trekt nu een blik met medewerkers open die direct mee kunnen helpen om de klus te klaren. Of we verlagen de druk om bijvoorbeeld de wettelijke norm voor verlenging niet jaarlijks, maar driejaarlijks te maken. En het liefste doen we beiden.”
Wapendeskundige Van Driel concludeert: “De medewerkers van bureau Korpscheftaken proberen het echt wel goed te doen, maar het is hosselen. Het is roeien met de riemen die je hebt.”
Het is nog de vraag of de politie bij het schietdrama in Weiteveen afgelopen januari steken heeft laten vallen. Sportschutter en jager Richard K. draaide door na een lange ruzie over de verkoop van zijn huis en schoot de nieuwe eigenaren dood. Dat was met een illegaal wapen, maar het is de vraag of de politie zijn legale wapens heeft weggehaald. De politie doet daar een intern onderzoek naar. Dat onderzoek loopt nog.